DE HOEKSTEEN VAN HET BOUWEN IS IN BEWEGING
Baksteen, het traditionele Nederlandse bouwmateriaal bij uitstek, gaat ook met zijn tijd mee. Productieprocessen worden energie-efficiënter ingericht en nieuwe vormen en kleuren doen hun intrede. Ook op het gebied van circulariteit wordt in de stenenwereld de daad bij het woord gevoegd. En zowel consumenten als architecten blijven onverminderd van baksteen houden.
VOGELENSANGH. FOTO:KEES HUMMEL
Het uit klei gebakken bouwmateriaal heeft in ons land een lange geschiedenis. De aanwezigheid van de rivieren is daar natuurlijk debet aan. Steenfabrieken zijn daar te vinden waar de klei ruim voorradig is. De kunst van het stenen bakken kwam met de Romeinen voor het eerst naar Nederland, en verdween ook weer met hun vertrek. Rond 1200 begon de kennis van het proces zich hier weer te verspreiden, en sindsdien is baksteen nauwelijks nog weg te denken uit de vaderlandse bouwwereld.
Baksteen is niet alleen in zwang geraakt door de royale beschikbaarheid van klei, maar ook door zijn aantrekkelijke eigenschappen. Er zijn goede redenen voor de blijvende populariteit. Baksteen is om te beginnen uitermate robuust. Volle baksteen heeft een drukweerstand van wel 150 kilo per vierkante centimeter. De vormstabiliteit is bijna ongeëvenaard en omdat ze op meer dan duizend graden worden gebakken, zijn bakstenen onbrandbaar, onderhoudsvrij en bestand tegen alle weersomstandigheden. De vorstbestendigheid en vochtregulerende eigenschappen dragen belangrijk bij aan een prettig en gezond leefklimaat in onze huizen. Ook de spouwmuur, feitelijk een dubbele muur van gebakken steen met daartussen een lege ruimte, is een zeer Nederlands verschijnsel dat de tand des tijds goed heeft doorstaan.
DUURZAAM DOOR TWEEDE LEVEN
Bakstenen gaan heel lang mee en kunnen om die reden duurzaam worden genoemd, ook al is veel energie nodig voor het productieproces. In het verleden was het puin van gebroken stenen een gewild materiaal voor het verbeteren van onverharde wegen, en nog altijd wordt het gebruikt als grondstof voor het granulaat in de onderlaag die wegenbouwers aanleggen. Als de meest waardevolle eigenschappen bij sloop en recycling kunnen worden bewaard, zet dat in het licht van duurzaamheid natuurlijk meer zoden aan de dijk dan het simpelweg vermalen van baksteen. Precies dat is de gedachte achter de upcycling van baksteen. Het materiaal veroudert heel mooi en het grote milieuvoordeel van historische stenen is dat ze al zijn gebakken. Oude stenen worden in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland met succes gebruikt voor de productie van circulaire baksteenstrips die zijn bedoeld voor montage op gevelbekleding en verwerking in complete gevelisolatieystemen. In het Ruhrgebied worden de stenen met de hand ‘gewonnen’ uit verlaten kolenmijnen en fabrieksgebouwen. Na verwerking begint hun tweede leven in unieke gevels vol karakter.
ER ZIJN GOEDE REDENEN VOOR DE BLIJVENDE POPULARITEIT VAN BAKSTEEN
NIEUWE INSPIRATIE IN TRADITIES
De bekendste toepassing van baksteen is natuurlijk in gevels, waarbij de gekozen steen goeddeels bepalend is voor het buitenaanzicht van woningen en gebouwen. Onder architecten is sprake van een herwaardering van baksteen, evenals van de traditionele metseltechnieken en vele mogelijkheden om gevels een eigen signatuur te geven. Waar de laatste jaren veel is gekozen voor een strak en op zichzelf staand ontwerp komt er nu meer aandacht voor de juiste steen, maat en voeg, die samen met kleur en textuur in zorgvuldige aansluiting op de omgeving de esthetiek bepalen.
Mooie voorbeelden van de baksteen- en metselrenaissance zien we overal in Nederland. De zandkleurige parkeergarage Katwolderplein in Zwolle is als een oosters kunstwerk dat speelt met licht en ruimte, rijkelijk versierd met in reliëf gemetselde elementen. Kleur kreeg de hoofdrol in appartementengebouw The George in Amsterdam, waar de gevels een opvallend patroon vertonen van rode, oranje, bruine en witte geglazuurde baksteen, en de voet van de gevel krult als een opwaaiende zomerjurk. Bijzonder metselwerk maakte van een gevel in een appartementengebouw naast het station van Den Bosch, die anders een saaie blinde muur zou zijn geworden, een wonderlijk spel van patronen, lijnen en structuren.
VORMEN, FORMATEN EN VERBANDEN
De keuze voor een bepaalde baksteen is eerst en vooral een kwestie van smaak, maar het is goed om je bewust te zijn van de grote effectverschillen tussen diverse vormen, formaten en verbanden. De handvorm, vormbak, en strengpers bakstenen onderscheiden zich vooral van elkaar door de oppervlaktestructuur. De handvorm is de grilligste, de vormbak al wat strakker, en de strengpers heel glad. En dan de maat: in Nederland is waalformaat (210 x 100 x 50 mm) het populairst, gevolgd door het 15 mm dikkere dikformaat, en het 10 mm dunnere vechtformaat.
Deze op het eerste gezicht kleine formaatvariaties hebben verrassend grote invloed op het totaalaanzicht, en dan zijn er nog diverse metselverbanden. Kies je voor het in Nederland traditionele halfsteensverband of wordt het Vlaams verband, Engels verband, kruisverband of wild verband? Als de stenen geen constructief element vormen, is de keramische steenstrip een alternatief. Die is populair bij renovaties als het gewicht van baksteen bezwaarlijk is en toch de uitstraling van traditioneel metselwerk wordt beoogd. De strips worden ook binnenshuis toegepast om speciale effecten te bereiken.
LEVENDIG EN SPRANKELEND
Bakstenen zijn de laatste jaren behoorlijk opgewaardeerd. Het aanbod is tegenwoordig veel breder dan de traditionele handvorm, vormbak en strengpers, en omvat steeds meer opvallende maten en kleuren die veelvuldig worden toegepast in de woningbouw. Rodruza, één van de familiebedrijven die in Nederland metselbakstenen produceren, biedt een scala aan kleurvarianten in verschillende afmetingen. Puur witte en diepzwarte gevelstenen, frisse grijsvarianten, Nassaurood, aubergine, krachtige oranje tinten en natuurlijk ook de vertrouwde kleuren, in effen, bonte of gesinterde uitvoeringen.
Living bricks is het motto van Rodruza. Het staat voor bakstenen die elk gebouw tot leven brengen. De keuze voor de juiste gevelsteen van hoogwaardige kwaliteit bepaalt de esthetiek en uitstraling. Speciale collecties onderstrepen dit uitgangspunt. Palazzo biedt exclusieve wasserstrich gevelstenen in Hilversums formaat en doet gevels sprankelen. Black & White Shades zijn stenen met krachtige wit-, zwart-, grijs- en pistachetinten die generaties lang hun kleurkwaliteit behouden. Welke je ook kiest, elk ontwerp wordt extra mooi met de juiste gevelsteen.
NELISSEN
AUTHENTIEKE AMBACHTELIJKHEID
Nederland heeft nog enkele traditionele steenfabrieken die zich onderscheiden van de grote moderne productielocaties. Vogelensangh in Deest weet metselbakstenen te bewerken tot exclusieve sorteringen met een prachtig kleurenscala. Al bijna 100 jaar bakt Vogelensangh op ambachtelijke wijze in de laatste kolengestookte ringoven in het land. Het vuur gaat in acht tot tien dagen rond en bereikt temperaturen rond 1.100 graden Celsius doordat dag en nacht kooltjes door de stookgaten worden gegooid. De rookgassen gaan door een filter naar buiten, en de zinderende hitte laat onuitwisbare sporen achter op de bakstenen.
De productie is ‘puur natuur’, zonder toevoeging van kleur- of toeslagstoffen. De stoker zorgt met de juiste temperatuur in de oven voor ingebakken kleurschakeringen, waardoor elke steen net even anders is. De sorteerder selecteert handmatig stenen op kleur voor een mooi en uniek gevelbeeld in elk project. Van warmrood tot geelgroen of blauwachtig, bij Vogelensangh kunnen ze vrijwel elke gewenste kleurselectie creëren. De stenen zijn bijzonder authentiek, blijven ook na vele jaren helder van kleur, en maken elk nieuwbouw- en renovatieproject opvallend en uniek.
VOGELENSANGH
AARDBEVINGSBESTENDIGE MORTELS
Remix is specialist in mortels voor onder andere metsel- en voegwerk. Het bedrijf levert ook bijzondere mortels voor projecten waarin hoge eisen gelden, en helpt metselaars en voegers om hun werk beter en sneller te doen. Het productaanbod omvat uitbloeiingsarme, lichtgewicht en vorstvrije mortels. Remix heeft ook aardbevingsbestendige mortels ontwikkeld, waarmee onder meer het Polarisgebouw in Groningen is gemetseld. Schade aan gebouwen van baksteen ontstaat bij aardbevingen al snel, maar niet doordat de stenen het begeven. Die zijn op zichzelf robuust genoeg. De barsten en scheuren beginnen in het voegwerk.
Aardbevingen in Nederland zijn geen exclusief Gronings probleem. In de top-10 van zwaarst gemeten bevingen komt Groningen niet voor. In 2018 waren er 113 aardbevingen in Nederland, waarvan 87 in Groningen. Reden genoeg om hier bij de bouw rekening mee te houden. De nieuwe ER-mortels zijn elastischer en vormen een bijzonder sterke verbinding tussen de metselstenen. Een superieure hechting voorkomt scheuren en losraken van de stenen. Samen met TNO heeft Remix de mortels uitgebreid getest. In combinatie met geperforeerde strengpersstenen bleken ze een ijzersterke oplossing, die in simulaties tot 2,5 keer de zwaarst verwachte aardbeving in 2475 jaar kon doorstaan.
KIJKEN, VERGELIJKEN EN KIEZEN
Je zult waarschijnlijk heel anders naar muren gaan kijken als je binnenkort moet beslissen over de bakstenen voor jouw huis. Als je een bakstenen muur van dichtbij bekijkt, valt op dat geen twee stenen precies gelijk zijn. Het meest opvallende kenmerk is waarschijnlijk de kleur, die grotendeels wordt bepaald door de kleisoort en het ijzergehalte, maar ook door het zuurstofgehalte, de baktemperatuur en toegevoegde pigmenten. De nuancering zorgt voor grote variaties die muren een opmerkelijk aanzicht kunnen geven. Andere kleuren, of sorteringen zoals de stenenbakkers zeggen, zijn homogener of minder fel gevlamd, en leveren daardoor een veel rustiger gevelbeeld op.
Ga je voor verrassend of behoudend, traditioneel of gedurfd, voor rood en oranje, puur wit, diepzwart of één van de vele nieuwe creaties? Door de grote keuze en het grote effect wil je in elk geval niet over één nacht ijs gaan. Veel mensen willen vooral de gelegenheid om een goede vergelijking te maken, maar het blijft moeilijk kiezen, of je het nu met behulp van brochures of met stenen in je handen probeert. Bij Raab Karcher is er altijd iemand die je vragen over bakstenen goed kan beantwoorden. Een besluit nemen wordt daarmee een stuk gemakkelijker. Dankzij het uitgebreide aanbod en de aanwezige expertise kun je rustig kijken en vergelijken.
NELISSEN
